Askeri Robotlar ve Uluslararası Hukuk & Otonom Silahlar Yasal mı?

Savaşın Yeni Aktörleri

Teknolojinin geldiği noktada savaş artık sadece askerler, tanklar veya uçaklarla yürütülmüyor. Otonom silah sistemleri (LAWS) adı verilen robotlar, savaş alanlarında insanın yerini almaya başladı bile.

Bu silahlar, insan müdahalesi olmadan hedef belirleyebiliyor, analiz yapabiliyor ve hatta ölümcül kararlar verebiliyor.

Bu durum akıllara şu soruyu getiriyor: Otonom silahlar yasal mı? Ama yalnızca yasal olması yeterli mi? Etik sınırlar nereye kadar esneyebilir?

Bu soruların yanıtı sadece askeri stratejilere değil, aynı zamanda uluslararası hukuk ve insan hakları gibi kavramlara da dayanıyor.

Otonom sistemler artık bilim kurgu değil.

Onlar savaşın doğasını dönüştüren gerçek araçlar. Bu nedenle, yasal zemin ve etik normlar bu değişime ayak uydurmak zorunda.

Otonom Silahlar Tam Olarak Nedir?

Otonom silahlar, hedefi belirleme ve saldırı kararlarını insan müdahalesi olmadan verebilen sistemlerdir.

Bu silahlar bir drone’dan daha fazlasıdır çünkü sadece bir komutla değil, kendi “algoritmik karar verme” süreçleriyle hareket ederler. Örneğin, bir hedefi tespit edip dost mu düşman mı olduğunu analiz edebilir, ardından saldırıp saldırmamaya karar verebilir. Üstelik bu süreç milisaniyeler içinde gerçekleşir.

Burada önemli olan nokta şu: Bu kararları bir insan mı veriyor, yoksa tamamen bir yapay zekâ mı? Çünkü bu sorunun cevabı, uluslararası hukukun bu silahları nasıl değerlendireceğini belirler. Bir askerin hatası yargılanabilir; peki ya bir algoritmanın hatası?

Uluslararası Hukukta Otonom Silahlar Nasıl Değerlendirilir?

Uluslararası hukuk, savaşlarda bile belirli kurallar çerçevesinde hareket edilmesini öngörür. Ancak bu kurallar, insanın merkezde olduğu bir savaş anlayışına göre tasarlanmıştır. Otonom silahlar işin içine girince mevcut hukuki çerçeve yetersiz kalır.

Örneğin Cenevre Sözleşmeleri savaşta sivillerin korunmasına odaklanır. Fakat bir robot, sivilleri askeri hedeflerden ayırt etme yeteneğine gerçekten sahip mi?

Ya da bir hata yaptığında, bu durum savaş suçu olarak mı değerlendirilmeli? Hukuki sistemler bu sorulara net bir yanıt veremiyor çünkü otonom silahlar, yasaların yazıldığı dönemde hayal bile edilemeyen bir teknolojiyi temsil ediyor.

Bu noktada Lahey Sözleşmeleri de devreye giriyor. Bu sözleşmeler, savaş araçlarının kullanımını düzenler. Ancak burada da aynı sorun var: Otonom sistemler sadece bir “araç” mı, yoksa bağımsız bir savaşçı mı? İşte hukuki belirsizlik tam da burada başlıyor.

Savaş Hukukunda Temel İlkeler: Otonom Silahlar Uygun mu?

Savaş hukuku belirli ilkelere dayanır.

Bunların başında ayrımcılık ilkesi gelir.

Bu ilkeye göre siviller ile askeri hedefler arasında kesin bir ayrım yapılmalıdır. Ama bir algoritma, sivil bir grup ile bir askerî hedefi ne kadar doğru ayırt edebilir? Üstelik bu kararları saniyeler içinde vermek zorunda olan bir sistem için hata payı sıfır olmalı.

Bir diğer önemli ilke ise orantılılık ilkesidir. Bu ilkeye göre, yapılan saldırının neden olduğu zarar, elde edilen askeri avantajla orantılı olmalıdır. Ancak bir yapay zekâ, bir saldırının “orantılı” olup olmadığını anlayacak bir ahlaki değerlendirme kapasitesine sahip değildir. Bu sorumluluk genellikle komutanlara aittir, ancak otonom sistemlerde bu denge nasıl sağlanır?

Son olarak insaniyet ilkesi gereksiz acıya neden olabilecek silahların kullanılmasını yasaklar. Bir robot, “gereksiz acı” kavramını anlayabilir mi?

Muhtemelen hayır.

Bu da insani değerlere dayanan savaş hukukunun, otonom silahlar karşısında yetersiz kalmasına neden olur.

Hukuki Sorumluluk Nerede? Bir Hata Durumunda Kim Suçlu?

Savaşta bir hata yapıldığında sorumluluk zinciri oldukça nettir. “Emri veren komutan” uygulayan asker ve nihayetinde devlet. Ama otonom silahlar bu zinciri koparıyor. Bir saldırı hatalı olduğunda sorumlu kim olur?

Örneğin bir otonom drone yanlış bir hedefi vurduğunda sorumluluk yazılımcıya mı, askeri komutana mı, yoksa silahı üreten şirkete mi aittir? Belki de devlet doğrudan sorumlu tutulmalıdır.

Ama bu durumda, “komutanın sorumluluğu”, “üretici sorumluluğu”, ve “algoritmik hesap verebilirlik” gibi kavramlar devreye girer.

Hukuki sistemler, insan davranışlarını değerlendirmek için tasarlanmıştır. Oysa bir yapay zekânın “niyet” veya “kasıt” gibi insana özgü kavramlarla ilişkilendirilmesi oldukça zordur. Bu da adalet sisteminde ciddi bir boşluk yaratır.

Otonom Silahlar Etik mi?

Yasal düzenlemeler bir yana, asıl mesele etik sorularla başlar. Bir makineye ölüm kararı verme yetkisi vermek, insanlığın ahlaki sınırlarını zorluyor.

Savaşın doğasında bile bir “insanlık” unsuru vardır. Askerler, karşılarındaki kişinin bir insan olduğunu bilerek karar verirler. Ancak bir robot için bu farkın bir anlamı yoktur. O, sadece verileri analiz eder ve sonuç üretir.

Bir diğer etik sorun da empati eksikliğidir. İnsanlar savaşta bile empati kurabilir, merhamet gösterebilir. Bir robot ise tamamen soğukkanlıdır. Bu durum, savaşların daha acımasız ve kontrolsüz hale gelmesine neden olabilir.

Peki ya adalet? Bir hata yapıldığında sorumluluk kimdedir?

Cevap belirsizdir çünkü etik, yazılı kurallardan çok daha derin bir kavramdır. Otonom silahlar, insan olmanın ne anlama geldiğine dair temel soruları gündeme getirir.

Uluslararası Tepkiler Düzenleme Çabaları Yeterli mi?

Birleşmiş Milletler (BM) başta olmak üzere birçok uluslararası kuruluş, otonom silahların yasaklanması ya da sıkı denetim altına alınması gerektiğini savunuyor.

Ama ülkeler arasında fikir birliği sağlanmış değil. Bazı devletler bu teknolojiyi bir avantaj olarak görüyor ve gelişimini destekliyor. Diğerleri ise insanlık için büyük bir tehdit oluşturduğunu düşünüyor.

Birçok konferans ve toplantı düzenlense de henüz bu silahların kullanımını kesin olarak yasaklayan bir anlaşma yok. Bu da hukuki belirsizlik sorununu derinleştiriyor.

Otonom Silahların Geleceği Nereye Gidiyoruz?

Teknoloji hızla ilerliyor. Gelecekte savaşlar, tamamen otonom sistemler arasında mı olacak? Belki de askerler, savaş alanında sadece stratejik kararlar veren kişiler haline gelecek. Bu da savaşın doğasını tamamen değiştirecek.

Yapay zekâ destekli ordular insan gücüne olan ihtiyacı azaltabilir. Ama bu durum, etik ve hukuki sorunları daha da karmaşık hale getirecek. Bir robot ordusu, insanlığı nasıl etkiler? Bu sorunun cevabı, geleceğin savaşlarında gizli.

Son Sözler, Hukuk ve Etik, Teknolojinin Gerisinde mi Kaldı?

Otonom silahlar, sadece savaşın değil, hukukun da sınırlarını zorluyor. Bu sistemler hukuki boşluklar yaratıyor, etik tartışmaları derinleştiriyor ve insanlık için yeni riskler ortaya koyuyor.

Belki de en önemli soru şu: Teknoloji insanlığın önüne geçtiğinde, hukuk ne kadar hızlı hareket edebilir?

Bu sorunun cevabı sadece hukukçuların değil tüm insanlığın vereceği bir karardır.

Çünkü otonom silahlar meselesi insanlığın geleceğini şekillendiren en kritik sorunlardan biridir.